Leusveld Etymologie

LEUSVELD - Verklaring van de naam

Zoekend in de archieven komen naast "Leusveld" ook de volgende varianten voor:

  -Leusvelt,
  -Leusfeld,
  -Luesveld,
  -Luesvelt,
  -Luisvelt,
  -Luusvelt

Een relatie met de ook bestaande namen Lensvelt en Lensveld is niet gevonden. Af en toe duiken deze namen op in enkele stukken, maar het lijken verschrijvingen te zijn, waarbij de "u" voor een "n" is aangezien.

Het Meertens Instituut legt uit dat zeer veel familienamen zijn afgeleid van toponiemen (aardrijkskundige namen). Deze namen geven aan waar men vandaan kwam (herkomstnamen), welk gebied of landgoed men bezat of beheerde, of welke huizen men al dan niet met bijhorend land in eigendom of huur had. Bij deze laatste groep duiden de namen tevens aan waar men woonde. (Straatnummers waren immers nog niet ingevoerd!). Dit type naam wordt dan ook wel met de term 'adresnaam' van de herkomstnamen onderscheiden. Herkomstnamen gaan voornamelijk terug op namen van steden, dorpen en landen; adresnamen op microtoponiemen: namen van huizen, velden, waterlopen, straten.
Ook de naam "Leusveld" lijkt als adresnaam terug te gaan op de microtoponiem "Leusveld". Hierbij wel de aantekening dat er twee plaatsen zijn waarop de toponiem "Leusveld" van toepassing zou kunnen zijn:
· Het huidige landgoed 't Leusveld aan de Rhienderensestraat tussen Brummen en Hall
· De boerderij Leusveld gelegen aan de Leusvelderweg bij het dorp Voorst (een zijweg van de Breestraat).

In de naam Leusveld zijn twee delen te onderkennen: Leus en veld.

Om met het laatste deel (veld) te beginnen.
Het Meertens Instituut merkt hierover op dat de oorspronkelijke natuurlandbenaming "veld" in tal van dialecten al vroeg de betekenis "bouwland(complex)" heeft aangenomen. Bovendien, als een terreinnaam vanuit de een of andere betekenis tot vaste plaatsnaam is geworden, blijft die in de regel met die plaats verbonden, ook al verandert het benoemde terrein van uitzicht en bestemming. Dat principe van naamsbehoud bij veranderende werkelijkheid verklaart waarom in gebieden waar veld als soortnaam nooit een "bouwland"-betekenis heeft aangenomen, toch vele cultuurlandcomplexen een "veld"-naam dragen. We hebben dus vaak geen zekerheid over de aard en het uitzicht van het terrein op het ogenblik dat de naam ervan aanleiding gaf tot bijnamen en familienamen. De stamvader kan dus zowel in een woeste omgeving hebben gewoond, als bij een uit "veld" ontgonnen cultuurcomplex, dat toponymisch als veld werd aangeduid. Het is dus beslist onjuist om in elke "topografische" familienaam de etymologische betekenis van het achterliggende terreinwoord te projecteren.

Bij het eerste deel (Leus) zijn er meerdere verklaringen mogelijk.

Het Meertens Instituut legt zowel bij de verklaring van de namen "Leus" als "Leusink" de stam "Leus" uit als een patroniem en merkt daar het volgende over op.
Patroniem op basis van de Germaanse voornaam Lu(d)zo, een vleivorm van Ludo of een samengestelde naam met het naamselement lud = 'volk, krijgsvolk' (Ludger, Ludolf, Ludwin). Daarnaast kunnen we er rekening mee houden dat de slotletter -s in de naam een genitief -s is, waarbij de naam geïnterpreteerd kan worden als Leu(t)je's (zoon). Ook nu weer kan het Germaanse naamselement 'lud' aan de basis staan; ook kan in dat geval gedacht worden aan een variant van de Friese naam Lieuwe of Luwe, namen die uit het Germaanse woord leuba > nhd. lieb / nl. lief = 'lief, geliefd' voortkomen (vgl. de voornamen Leffert, Lieven). Als doopnamen werden voor deze namen wel de Latijnse namen Laurentius of Livius gebruikt. Bij de verschillende naamsvormen zien we dat door ontronding klankverandering heeft plaatsgevonden van -oe- via -ui- en -uu- tot -eu- en -ei- (in het zuiden).

Uitgaande van een patroniem zou de betekenis van "Leusveld" dan kunnen zijn:
"Een stuk land genoemd naar Lu(d)zo of Leu".

Leus is een woord dat in het oosten van het land naast de bekende betekenis van "wapenkreet" en "devies" ook nog in een andere betekenis wordt gebruikt. Pratend over de mogelijke betekenis van "leus" met mijn schoonmoeder, had zij een korte, kernachtige definitie. En die luidde: "Leus is wat onder in de sloot groeit".
Deze definitie vindt steun in "Het Woordenboek der Nederlandse Taal", Achtste Deel, Eerste druk, J. Heinsius, 's Gravenhage en Leiden, 1916, kolom 1702 en 1703. Daarin staat als omschrijving:

Leus = Volksnaam voor verschillende waterplanten die ook wel "lisch" worden genoemd, met name:

- Het liesgras, Glyceria Aquatica,

- De gele lisch, Iris Pseudacorus,

- De vertakte egelskop, Sparganium Ramosum,

Dit wordt bevestigd door de vermelding van de volksnaam "Leus" in: "Woordenboek der Nederlandsche Volksnamen van Planten", H. Heukels, W.Versluijs, 1907.

- Blz. 113, Glyceria Aquatica, volksnaam Leus
- Blz. 126, Iris Pseudacorus, volksnaam Leus
- Blz. 244, Sparganium Ramosum, volksnaam Leus

In het boek "Planten en hun naam, Botanisch Lexicon voor de Lage Landen, H. Kleyn, Meulenhoff 1970." wordt de volgende verklaring gegeven:

"De naam Lis komt algemeen voor, ook met de nodige gewestelijke vormen, zoals Lesch en Luusjch in Zuid-Limburg, en Leus in Twente, zelfs verbasterd tot Luisbloom. Misschien horen de woorden lisch en lesch bij de Indogermaanse wortel 'lei': slijkerige grond. De plantennaam zou dan betekenen: een plant die op modderige grond groeit."

De betekenis van "Leusveld" zou dan luiden:
"Een modderig, slijkerig stuk land waarop planten als liesgras, gele lis en vertakte egelskop groeien."

Conclusie

Uitgaande van een patroniem zou de betekenis van "Leusveld" kunnen zijn:
"Een stuk land genoemd naar Lu(d)zo of Leu".

Het lijkt mij echter aannemelijker om uit te gaan van de tweede verklaring van "Leus". De betekenis zou dan luiden:
"Een modderig, slijkerig stuk land waarop planten als liesgras, gele lis en vertakte egelskop groeien."

Dit is in lijn met de eigenschappen van de twee bekende locaties met de naam Leusveld:

· Leusveld bij Hall is gelegen op een plek waar het kwelwater van de Veluwe naar boven komt.
· Leusveld bij Voorst is op oude kaarten aangegeven als een moerassig stuk land.